ابزار پذیرش
عبارت است از سخت‌افزار و نرم‌افزاری که امکان تراکنش را برای دارنده کارت فراهم می‌سازد.
ابزار پذیرش به دو دسته ی فعال سیستمی و غیرفعال سیستمی تقسیم می شود:
- ابزار پذیرش فعال سیستمی: ابزار پذیرشی است که وضعیت آن در سوئیچ شاپرک فعال تعریف شده است.
- ابزار پذیرش غیرفعال سیستمی: ابزار پذیرشی است که وضعیت آن در سوئیچ شاپرک غیرفعال تعریف شده باشد.
انواع ابزارهای پذیرش
انواع ابزارهای موجود در شبکه ی الکترونیکی پرداخت کارت شامل دستگاه‌های کارتخوان فروشگاهی، ابزار پرداخت اینترنتی، ابزار پرداخت موبایلی، و کیوسک پرداخت است.
کارتخوان فروشگاهی
ابزاری است سیار و یا غیر سیار که با پذيرش کارت بانکي مي تواند امکاني را فراهم کند تا وجه به صورت الکترونيکي از حساب دارنده کارت به حساب پذیرنده منتقل شود.
برای کارتخوان‌های فروشگاهی ویژگی های زیر را می توان در نظر گرفت:
کارتخوان پر تراکنش: کارتخوانی است که در یک بازه زمانی یک ماهه 60 یا بیش از 60 تراکنش داشته باشد و یا مجموع مبالغ تراکنش های آن در یک ماه حداقل 20 میلیون ریال باشد.
کارتخوان کم تراکنش: کارتخوانی است که در یک بازه زمانی یک ماهه، یک یا بیش از 1 و کمتر از 60 تراکنش داشته باشد و مجموع مبالغ تراکنش های آن در یک ماه کمتر از 20 میلیون ریال باشد.
کارتخوان دارای تراکنش: کارتخوانی است که در بازه ی زمانی یک ماه حداقل یک تراکنش داشته باشد.
کارتخوان فاقد تراکنش: کارتخوانی است که در طول یک ماه، هیچ گونه تراکنشی از آن به سوئیچ شاپرک ارسال نشده باشد.
درگاه پرداخت اینترنتی
درگاهی است که امكان انجام هرگونه عمليات پرداخت را بدون حضور کارت و از طريق اينترنت، فراهم مي نمايد.
درگاه پرداخت موبایلی
درگاهی است که امكان انجام هرگونه عمليات پرداخت را بدون حضور کارت و از طريق تلفن همراه، فراهم مي آورد.
کیوسک پرداخت
ابزاری است که امکان دریافت خدمات موجود در صنعت پرداخت الکترونیک را بدون نیاز به نظارت پذیرنده و یا نماینده وی فراهم می‌آورد.
پذیرنده
شخص حقیقی یا حقوقی است که با پذیرش ابزار پرداخت و با استفاده از ابزار پذیرش نسبت به دریافت وجوه ناشی از فروش کالا و یا خدمات، اقدام می‌نماید.
پذیرنده به دو دسته ی فعال سیستمی و غیرفعال سیستمی تقسیم می شود:
- پذیرنده فعال سیستمی: پذیرنده‌ای است که وضعیت آن در سوئیچ شاپرک فعال تعریف شده است.
- پذیرنده غیرفعال سیستمی: پذیرنده ای است که وضعیت آن در سوئیچ شاپرک غیرفعال تعریف شده است.
همچنین می‌توان پذیرنده را از لحاظ تعداد فروشگاه‌های زیر مجموعه آن، به سه دسته تقسیم کرد:
- پذیرنده کلاس یک: پذیرنده‌ای است که تنها یک فروشگاه در زیرمجموعه خود داشته باشد.
- پذیرنده کلاس دو: پذیرنده‌ای است که بیش از یک و کمتر از ده فروشگاه در زیرمجموعه خود داشته باشد.
- پذیرنده کلاس سه: پذیرنده‌ای است که ده یا بیش از ده فروشگاه در زیرمجموعه خود داشته باشد.
فروشگاه
مکان فیزیکی یا مجازی که در آن، یک کسب و کار دارای کد صنف و کد تکمیلی صنف از مجموع اصناف معرفی شده در الزامات شاپرک فعالیت نماید.
فروشگاه به دو دسته ی فعال و غیرفعال سیستمی تقسیم می شوند:
- فروشگاه فعال سیستمی: فروشگاهی است که وضعیت آن فروشگاه در سوئیچ شاپرک فعال تعریف شده است.
- فروشگاه غیرفعال سیستمی: فروشگاهی است که وضعیت آن فروشگاه در سوئیچ شاپرک غیرفعال تعریف شده است.
قرارداد پذیرندگی
قراردادی که میان پذیرنده و شرکت ارائه دهنده خدمات پرداخت، درخصوص پذیرش کارت‌های بانکی از طریق ابزارهای پذیرش مورد تایید بانک مرکزی ج.ا.ا. و شاپرک، منعقد می‌گردد.
مدل داده پذیرندگان شاپرک
ارتباط موجودیت‌های مستقل در مدل داده پذیرندگان شاپرک به شرح شکل زیر می باشد.
شماره شبا
شناسه حساب بانکی ایران، شماره‌ای 26 رقمی است که یک حساب بانکی را به صورت منحصر به فرد در نظام بانکی مشخص می‌کند.
شبکه الکترونیکی پرداخت کارت
شبکه الکترونیکی پرداخت کارت شاپرک، شبکه‌ای است که به منظور ساماندهی نظام پرداخت الکترونیک کشور ایجاد شده و کلیه تراکنش‌های حاصل از « ابزار پذیرش» توسط این شبکه نظارت و کنترل می‌شود و به طور کلی نظارت بر عملکرد فنی و اجرایی و انجام عملیات تسویه را بر عهده دارد.
شرکت ارائه دهنده خدمات پرداخت
شخصیت حقوقی است که در جمهوری اسلامی ایران در قالب شرکت سهامی به ثبت رسیده و بر اساس مجوزی که از بانک مرکزی ج.ا.ا. و شاپرک دریافت می‌نماید و بر طبق مقررات ناظر بر شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت، و الزامات و دستورالعمل‌های ابلاغی شاپرک فعالیت می‌نماید.
بانک صادرکننده
بانکی است که کارت بانکی را طبق مقررات و ضوابط بانک مرکزی برای مشتریان خود صادر می‌نماید.
بانک پذیرنده
بانکی است که حساب پذیرنده، به منظور واریز وجوه مربوط به داد و ستدهای کارت‌های بانکی، نزد آن مفتوح است.
دارنده کارت
شخصی که به منظور دریافت خدمات پرداخت الکترونیک از طریق کارت بانکی متصل به حساب بانکی، تقاضای ارسال تراکنش به وسیله ابزارهای پذیرش را دارد.
ابزار پرداخت
به هر گونه وسیله‌ای اطلاق می‌گردد که دارنده آن می‌تواند نسبت به پرداخت هزینه کالا و خدمات از طریق آن اقدام نماید.
انواع خدمات
خدمات موجود در شبکه الکترونیکی پرداخت شامل خرید کالا و خدمات، پرداخت‌های شناسه‌دار و مانده‌گیری است.
خرید کالا و خدمات
خدمتی است که دارنده کارت هزینه کالا و خدمات دریافتی را از طریق ابزارهای پذیرش موجود در شبکه الکترونیکی پرداخت، می‌پردازد.
پرداخت شناسه‌دار
پرداخت‌های شناسه‌دار شامل پرداخت قبض، پرداخت قسط و شارژ تلفن همراه می‌باشند به شرح زیر می باشند:
پرداخت قبض
خدمتی است که دارنده کارت با استفاده از شناسه پرداخت و شناسه قبض، هزینه قبوض خود را از طریق ابزارهای پذیرش موجود در شبکه الکترونیکی پرداخت، می‌پردازد.
پرداخت قسط
خدمتی است که دارنده کارت با استفاده از آن، اقساط مربوط به تسهیلات دریافتی خود را از طریق ابزارهای پذیرش موجود در شبکه الکترونیکی پرداخت، می‌پردازد.
شارژ تلفن همراه
خدمتی است که دارنده کارت با استفاده از آن اقدام به خرید شارژ تلفن همراه از طریق شبکه پرداخت می‌نماید. این خدمت می‌تواند به دو صورت خرید و شارژ هم‌زمان و خرید و شارژ غیر هم‌زمان انجام شود.
مانده گیری
خدمتی است که از طریق آن دارنده کارت به وسیله یکی از ابزارهای پذیرش موجود در شبکه الکترونیکی پرداخت، از میزان موجودی حساب متصل به ابزار پرداخت خود اطلاع حاصل می‌کند.
وضعیت تراکنش ها
تراکنش موفق کاربری
تراکنشی است که از دید کاربر نهایی موفق بوده است (این تراکنش ها با کد پاسخ صفر در سامانه مشخص می شوند).
خطای صادرکنندگی و شتاب
چنانچه در تراکنشی علت بروز خطا، بانک صادرکننده ی کارت یا سامانه ی شتاب باشد و تراکنش از دید شبکه ی الکترونیکی پرداخت کارت(شاپرک) ناموفق باشد، خطای صادرکنندگی و شتاب رخ داده است.
خطای پذیرندگی
چنانچه در تراکنشی علت بروز خطا، سوئیچ شرکت ارائه دهنده ی خدمات پرداخت باشد و تراکنش از دید شبکه ی الکترونیکی پرداخت کارت(شاپرک) ناموفق باشد، خطای پذیرندگی رخ داده است.
خطای شاپرکی
چنانچه در تراکنشی علت بروز خطا شرکت شاپرک باشد و تراکنش از دید شبکه ی الکترونیکی پرداخت کارت(شاپرک) ناموفق باشد، خطای شاپرکی رخ داده است.
خطای کاربری
چنانچه در تراکنشی علت بروز خطا، اشتباهات کاربری (دارنده کارت) باشد و تراکنش از دید کاربر نهایی ناموفق و از دید شبکه ی الکترونیکی پرداخت کارت(شاپرک) موفق باشد، خطای کاربری رخ داده است.
خطای کسب و کار
خطایی که به دلیل فرایندهای تعریف شده در راهبری سیستم و بدون دخالت ذینفعان مختلف شبکه الکترونیکی پرداخت کارت پدید می‌آید و عملا هیچ یک از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت، شاپرک، بانک‌های صادرکننده و پذیرنده در وقوع آن نقش ندارند، خطای کسب و کار نامیده می‌شود.
تراکنش موفق سیستمی
تراکنشی است که از دید شبکه ی الکترونیکی پرداخت کارت(شاپرک) موفق بوده است. این تراکنش ها شامل خطاهای کاربری و تراکنش های موفق کاربری هستند. خطاهای کاربری، تراکنش موفق سیستمی محسوب می شوند چرا که نمایش دهنده ی نقصی در شبکه نیستند و به علت اشتباه کاربران یا انجام عملیات روزانه ی سیستم رخ داده اند.
تراکنش ناموفق سیستمی
تراکنشی است که از دید شبکه ی الکترونیکی پرداخت کارت(شاپرک) ناموفق بوده است. این تراکنش ها شامل خطاهای صادرکنندگی و شتاب، خطاهای شاپرکی و خطاهای پذیرندگی می باشند.
تراکنش موفق سیستمی شاپرکی
تراکنشی است که از دید سوئیچ شاپرک موفق است و کل تراکنش‌های شبکه پرداخت بجز تراکنش‌های خطای شاپرکی را شامل می‌شود.
انواع تراکنش
تراکنش دارنده کارت
به تراکنش های ارسالی از طرف دارنده ی کارت گفته می شود که با شناسه ی 200 و 100 وارد شبکه ی پرداخت (شاپرک) می‌شوند. در این تراکنش ها با شناسه ی 200 عملیات برداشت از کارت انجام می شود ولی با شناسه ی 100 عملیات مالی انجام نشده و تنها خدمت مانده گیری ارائه می شود.
تراکنش تأییدیه انجام تراکنش
به تراکنش هایی گفته می شود که توسط شرکت ارائه دهنده ی خدمات پرداخت ارسال می شود. هدف از این تراکنش ها تاییدیه انجام تراکنش و درخواست برای واریز مبلغ برداشتی از کارت به حساب پذیرنده است. مطابق این درخواست ها عملیات واریز به حساب پذیرنده در سیکل های زمانی مشخص انجام می گیرد. شناسه ی این تراکنش ها 220 است. شرکت-های ارائه دهنده ی خدمات پرداخت، معادل یک cut-off یا تغییر روز مالی (حداکثر 48 ساعت) فرصت دارند این تراکنش را به ازای هر تراکنش دارنده ی کارت ارسال کنند.
تراکنش اصلاحیه
اگر تراکنش دارنده ی کارت دچار خطا شود ولی برداشت از کارت انجام شده باشد، یک تراکنش اصلاحیه در شبکه تولید می‌شود تا متعاقب آن، مبلغ برداشت شده به دارنده ی کارت بازگردد. شناسه ی این تراکنش ها 420 است.
تراکنش معوق
تراکنش دارنده ی کارت که موفق کاربری بوده است و به ازای آن تراکنش درخواست واریز تا 48 ساعت به سوییچ شاپرک ارسال نشده است را تراکنش معوق می گویند (معادل تراکنش موفق کاربری با شناسه ی 200 که تراکنش 220 آن در مدت مجاز ارسال نشده است).
تراکنش مالی
تراکنشی است که نوع خدمت آن خرید کالا و خدمات، پرداخت قبض و یا خرید شارژ می باشد. در این تراکنش ها پول از دارنده ی کارت کسر می شود و عملیات مالی انجام می پذیرد.
